تئاتر تجربی چیست

تئاتر تجربی که گاهی با نام تئاتر آوانگارد نیز شناخته می‌ شود، رویکردی نوین در هنر نمایش است که بر شکستن قالب‌ های سنتی و جستجوی فرم‌ های جدید تأکید دارد. این سبک از اواخر قرن نوزدهم با نمایش‌ هایی مانند شاه اوبو اثر آلفرد ژاری آغاز شد و به تدریج در قرن بیستم توسعه یافت. در این مقاله از وب‌سایت هنرمند ایران، با موضوع تئاتر تجربی چیست همراه شما هستیم؛ با نگاهی هنری به دنیای فرهنگ و خلاقیت، همراه ما بمانید.

کتاب تئاتر تجربی

کتاب تئاتر تجربی: از استانیسلاوسکی تا پیتر بروک  نوشته جیمز روز اِوِنز و با ترجمه مصطفی اسلامیه، اثری برجسته در زمینه مطالعات تئاتر تجربی است. این کتاب به‌ تازگی به چاپ هفدهم رسیده و توسط انتشارات سروش منتشر شده است.
در این اثر، روز اِوِنز به بررسی تکامل تئاتر تجربی از دوران استانیسلاوسکی تا پیتر بروک پرداخته است. او تجارب بیش از بیست کارگردان تئاتر را تحلیل کرده و نکات آموزشی آن‌ ها را ارائه داده است. این کتاب به‌ ویژه برای علاقه‌ مندان به تئاتر تجربی و هنرمندان مستقل که به دنبال درک عمیق‌ تری از روندهای تئاتر تجربی هستند، مفید است.
کتاب شامل فصولی مانند زندگی استانیسلاوسکی در هنر، مکتب واقع‌ گرایی، کوپو، پدر تئاتر مدرن، راینهارت، پیسکاتور و برشت و به سوی سال ۲۰۰۰ است. هر یک از این فصول به تحلیل و بررسی آثار و تأثیرات کارگردانان برجسته‌ ای می‌ پردازد که در شکل‌ گیری تئاتر تجربی نقش داشته‌ اند.

تئاتر تجربی از استانیسلاوسکی

کنستانتین استانیسلاوسکی یکی از بزرگ‌ ترین نظریه‌ پردازان و مبدعان شیوه بازیگری مدرن در تئاتر بود که در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم در روسیه فعالیت می‌ کرد. او پایه‌ گذار سیستم بازیگری سیستم استانیسلاوسکی است که تأکید زیادی روی باور پذیری و واقع‌ گرایی بازیگر دارد.
تئاتر تجربی به طور کلی به نوعی از تئاتر گفته می‌ شود که در آن بازیگر و کارگردان تلاش می‌ کنند از قالب‌ ها و قواعد سنتی عبور کنند و به شیوه‌ های نوآورانه، خلاقانه و تجربی در اجرا و تولید نمایش برسند. این نوع تئاتر به آزمایش و کشف روش‌ های تازه در بازیگری، کارگردانی، و طراحی صحنه اهمیت می‌ دهد.
هرچند او خود را مستقیما تئاتر تجربی نمی‌ دانست، اما سیستم او، که بر مبنای تجربه و زندگی در لحظه بازیگر استوار است، در واقع یک پایه مهم برای تئاتر تجربی و تئاتر واقع‌گرا به شمار می‌ رود. سیستم استانیسلاوسکی بازیگر را ترغیب می‌ کند که عواطف و واکنش‌ های شخصیت را به صورت واقعی و عمیق درک و تجربه کند تا اجرای او باور پذیر و زنده باشد.

تئاتر تجربی در ایران

تئاتر تجربی در ایران، با وجود چالش‌ های فرهنگی و ساختاری، در دهه‌ های اخیر رشد کرده است. گروه‌ های نمایشی و هنرمندان مستقل با برگزاری کارگاه‌ ها و اجراهای غیررسمی، تلاش کرده‌ اند تا این سبک را معرفی کنند و مخاطبان جدیدی را جذب نمایند. اگرچه تئاتر تجربی در ایران هنوز در مراحل ابتدایی خود قرار دارد، اما با توجه به علاقه‌ مندی‌ های جوانان و هنرمندان مستقل، آینده‌ ای امیدوار کننده برای آن متصور است.
در سال‌ های اخیر، گروه‌ های تئاتری به دلیل محدودیت‌ های ممیزی و سانسور، به اجرای نمایش‌ های خود در فضاهای غیررسمی مانند زیرزمین خانه‌ ها، کافه‌ ها و پلاتو های خصوصی روی آورده‌ اند. این نوع اجراها که به تئاتر زیرزمینی یا غیررسمی معروف است، به هنرمندان این امکان را می‌ دهد که بدون نگرانی از ممیزی‌ های دولتی، آثار خود را ارائه دهند و با مخاطبان ارتباط برقرار کنند
با وجود این تلاش‌ ها، تئاتر تجربی در ایران با چالش‌ هایی نیز مواجه است. برخی منتقدان معتقدند که آثار تجربی موجود در ایران فاقد ساختار منسجم و مفهومی عمیق هستند و بیشتر به بازسازی فرم‌ های نمایشی می‌ پردازند تا ایجاد تجربه‌ های نو و معنادار برای مخاطب .

تئاتر تجربی تهران

تهران به‌ عنوان پایتخت فرهنگی ایران، به‌ ویژه در سال‌ های اخیر، شاهد رشد و توسعه تئاتر تجربی بوده است. در این شهر، تماشاخانه‌ ها و سالن‌ های کوچک به فضایی برای اجرای آثار نوآورانه و متفاوت تبدیل شده‌ اند که به هنرمندان این امکان را می‌ دهند تا بدون محدودیت‌ های ساختاری، به آزمایش فرم‌ ها و محتواهای جدید بپردازند.
یکی از مهم‌ ترین مراکز تئاتر تجربی در تهران، تماشاخانه ایرانشهر است. این تماشاخانه با دو سالن اصلی، یعنی سالن استاد سمندریان و سالن استاد ناظرزاده‌ ی کرمانی، به‌ عنوان یکی از قطب‌ های تئاتر ایران شناخته می‌ شود. در سال ۱۴۰۳، تماشاخانه ایرانشهر میزبان ۳۰ گروه نمایشی، ۱۱ نشست تخصصی و بیش از ۱۱۱ هزار مخاطب بوده است .
در کنار تماشاخانه‌ های بزرگ، سالن‌ های کوچکتری مانند پلاتو مولوی نیز به‌ عنوان فضا هایی برای اجرای آثار تجربی شناخته می‌ شوند. برای مثال نمایش دال که در پلاتو مولوی اجرا شد، یک اثر تک‌ مخاطب با مدت زمان حدود ده دقیقه بود که به بررسی مفهوم صلح از دیدگاه‌ های مختلف می‌ پرداخت .

جشنواره تئاتر تجربی

یکی از مهم‌ ترین جشنواره‌ های تئاتر تجربی در ایران، جشنواره تئاتر «تجربه» است که هر ساله در تهران برگزار می‌ شود. این جشنواره با دبیری پویا جعفری‌ نور در سال ۱۴۰۳، از ۴ تا ۹ اسفند در سالن‌ های دپارتمان نمایش هنرهای زیبا، تالار مولوی، مرکز تئاتر لبخند و سالن انتظامی خانه هنرمندان ایران برگزار شد.
در این دوره ۱۴ گروه از دانشجویان تئاتر دانشگاه‌ های تهران، هنر، تربیت مدرس و آزاد پس از ارزیابی عملی آثار، به بخش صحنه‌ ای راه یافتند و دو مرتبه برای مخاطبان جشنواره اجرا کردند. در بخش تجربی (تمرین-اجرا)، ۲۳ گروه با همراهی منتورها و تسهیلگران این بخش بر ساخت قطعاتی از اجراها با فرم‌ ها و رویکردهای دگرگونی شامل تئاتر شورایی، تئاتر مستند، لکچر پرفورمنس با تمرکز بر مولفه‌ های فراخوان شرکت کردند .

خرید کتاب تئاتر تجربی

برای علاقه‌ مندان به تئاتر تجربی، کتاب تئاتر تجربی از استانیسلاوسکی تا پیتر بروک اثر جیمز روز و اونز، با ترجمه مصطفی اسلامیه یکی از منابع معتبر و جامع در این حوزه است. این کتاب به بررسی تکامل تئاتر تجربی از دوران استانیسلاوسکی تا پیتر بروک می‌ پردازد و تأثیرات و تحولات این سبک را در طول زمان تحلیل می‌ کند.
علاقه‌ مندان می‌ توانند این کتاب را از فروشگاه‌ های آنلاین معتبر مانند دیجی‌ کالا و آدینه‌ بوک تهیه کنند. در دیجی‌ کالا قیمت این کتاب از ۱۹۶٬۰۰۰ تومان شروع می‌ شود و در آدینه‌ بوک نیز با قیمت مشابه در دسترس است. همچنین، این کتاب در سایت ترب با قیمت‌ های مختلف از ۱۹۰٬۰۰۰ تومان به بالا ارائه شده است.
این کتاب با قطع رقعی، جلد شومیز، وزن ۳۲۲ گرم و تعداد صفحات ۲۷۷، توسط انتشارات سروش منتشر شده است. در این اثر، نویسنده به بررسی زندگی استانیسلاوسکی، مکتب واقع‌ گرایی، تأثیرات گروتوفسکی و روندهای تئاتر تجربی تا سال ۲۰۰۰ می‌ پردازد.

تعریف تئاتر تجربی

تئاتر تجربی به‌ عنوان یک جریان نوین در هنرهای نمایشی، در دهه‌ های اخیر در ایران و جهان توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. این سبک از تئاتر با هدف شکستن قالب‌ های سنتی و ارائه تجربه‌ های جدید به مخاطب، به آزمایش فرم‌ ها، محتواها و تکنیک‌ های اجرایی نوین می‌ پردازد. در این راستا، هنرمندان تئاتر تجربی با استفاده از نمادها، استعاره‌ ها و تعامل مستقیم با تماشاگر، سعی در ایجاد تجربه‌ ای منحصر به فرد و تفکر برانگیز دارند.
تئاتر تجربی در ایراندر ایران، تئاتر تجربی با وجود چالش‌ های فرهنگی و ساختاری در دهه‌ های اخیر رشد کرده است. گروه‌ های نمایشی و هنرمندان مستقل با برگزاری کارگاه‌ ها و اجراهای غیررسمی، تلاش کرده‌ اند تا این سبک را معرفی کنند و مخاطبان جدیدی را جذب نمایند. اگرچه تئاتر تجربی در ایران هنوز در مراحل ابتدایی خود قرار دارد، اما با توجه به علاقه‌ مندی‌ های جوانان و هنرمندان مستقل، آینده‌ ای امیدوار کننده برای آن متصور است.

چه تئاتری ببینم

برای انتخاب تئاتر مناسب ابتدا باید به سلیقه شخصی، موضوع مورد علاقه و سبک اجرایی توجه کنید. اگر به دنبال تجربه‌ ای متفاوت و نوآورانه هستید، تئاترهای تجربی می‌ توانند گزینه مناسبی باشند. همچنین تماشای آثار کارگردانان برجسته‌ ای مانند پیتر بروک، یوجین اونیل یا آنتوان چخوف می‌ تواند دیدگاه شما را نسبت به تئاتر گسترش دهد.

سالن تئاتر تجربی صبا

مرکز تئاتر تجربی صبا در خیابان شریعتی، بالاتر از ملک، روبروی مسجد نوریان واقع شده است. این مرکز دارای دو سالن بلک باکس و یک سالن اصلی با ظرفیت ۴۰۰ نفر است. همچنین یک فضای باز نمایشی ویژه اجراهای خیابانی و میدانی نیز در دست احداث است که پیش‌ بینی می‌ شود تا پایان سال جاری به بهره‌ برداری برسد.
این مرکز شامل چندین سالن با ظرفیت‌ های مختلف است:
دو سالن بلک باکس: این سالن‌ ها با طراحی انعطاف‌ پذیر، امکان اجرای انواع نمایش‌ های تجربی را فراهم می‌ کنند.
سالن اصلی با ظرفیت ۴۰۰ نفر: برای اجرای نمایش‌ های بزرگ‌ تر و عمومی‌ تر مناسب است.
سالن رو حوضی با ظرفیت ۱۲۰ نفر: این سالن با طراحی خاص خود، فضایی صمیمی برای تماشاگران ایجاد می‌ کند.
 فضای باز نمایشی ویژه اجراهای خیابانی و میدانی: این بخش در دست احداث است و پیش‌ بینی می‌ شود تا پایان سال جاری به بهره‌ برداری برسد.

مرکز تئاتر تجربی

تاریخ تئاتر تجربی

پیشگامان تئاتر تجربی

1. استانیسلاوسکی (Konstantin Stanislavski)
استانیسلاوسکی به‌ عنوان بنیان‌ گذار سیستم بازیگری طبیعی، تأکید زیادی بر درک عمیق شخصیت و احساسات آن داشت. او با تأسیس تئاتر هنری مسکو و همکاری با آنتوان چخوف، استانداردهای جدیدی در بازیگری و کارگردانی معرفی کرد.

2. مایر هولد (Vsevolod Meyerhold)
مایر هولد با معرفی سیستم بیومکانیک و استفاده از طراحی صحنه‌ های ساختاری و هندسی، تئاتر را از قالب‌ های طبیعی‌ گرایانه خارج کرد. او با تأسیس تئاتر استودیو و تمرکز بر بداهه‌ پردازی، به‌ دنبال خلق فرم‌ های جدیدی در اجرا بود.

3. پیتر بروک (Peter Brook)
پیتر بروک با تأسیس تئاتر خالی، به بررسی چهار نوع تئاتر پرداخت: تئاتر مرده، تئاتر مقدس، تئاتر خشن و تئاتر فوری. او با تأکید بر سادگی و ارتباط مستقیم با مخاطب، مرزهای تئاتر سنتی را گسترش داد.

قیمت کتاب تئاتر تجربی

کتاب تئاتر تجربی از استانیسلاوسکی تا پیتر بروک اثر جیمز روز و اونز، با ترجمه مصطفی اسلامیه، توسط انتشارات سروش منتشر شده است. این کتاب در حال حاضر با قیمت ۲۳۸٬۰۰۰ تومان در فروشگاه‌ های آنلاین معتبر مانند دیجی‌ کالا و ۳۰بوک در دسترس است.

تئاتر تجربی دانشگاه تهران

دانشگاه تهران، به‌ عنوان یکی از مراکز معتبر علمی کشور، در زمینه هنرهای نمایشی نیز فعالیت‌ های چشمگیری دارد. در دانشکده هنرهای زیبای این دانشگاه، گروه‌ های تئاتر تجربی با رویکردهای نوین و آزمایشی به خلق آثار نمایشی می‌ پردازند. این گروه‌ ها با بهره‌ گیری از فضای آموزشی و امکانات موجود، به‌ دنبال ارائه فرم‌ های جدید و متفاوت در تئاتر هستند. برگزاری کارگاه‌ های تخصصی، سمینارهای علمی و اجرای نمایش‌ های تجربی در سالن‌ های مختلف دانشگاه، از جمله فعالیت‌ های این گروه‌ ها محسوب می‌ شود. همچنین همکاری با اساتید برجسته داخلی و بین‌ المللی، موجب ارتقای سطح علمی و هنری این گروه‌ ها شده است. تئاتر تجربی در دانشگاه تهران، نه‌ تنها به‌ عنوان یک فعالیت هنری، بلکه به‌ عنوان یک ابزار آموزشی و پژوهشی نیز مورد توجه قرار دارد.

تئاتر دانشجویان

تئاتر دانشجویی در ایران به‌ ویژه در دانشگاه‌ های معتبر مانند دانشگاه تهران، جایگاه ویژه‌ ای دارد. دانشجویان با برگزاری جشنواره‌ ها، نمایشگاه‌ ها و اجراهای عمومی، به معرفی آثار خود و تبادل نظر با دیگر هنرمندان می‌ پردازند. این فعالیت‌ ها، علاوه‌ بر تقویت روحیه همکاری و کار گروهی، موجب رشد و شکوفایی استعدادهای جوان در عرصه هنرهای نمایشی می‌ شود. تئاتر دانشجویی، به‌ ویژه در قالب تئاتر تجربی، فرصتی برای آزمایش ایده‌ ها و مفاهیم جدید فراهم می‌ آورد و زمینه‌ ساز نوآوری در این حوزه است.
دانشگاه تهران به‌ عنوان یکی از مراکز پیشرو در عرصه تئاتر دانشجویی، میزبان جشنواره‌ های متعددی است که به‌ منظور معرفی و ارتقای آثار نمایشی دانشجویان برگزار می‌ شود. این جشنواره‌ ها، علاوه‌ بر نمایش توانمندی‌ های هنری دانشجویان، بستری برای تبادل تجربیات و ایده‌ ها میان هنرمندان جوان و اساتید فراهم می‌ آورد.
برای مثال در اردیبهشت ۱۳۹۵، اولین جشنواره تئاتر دانشجویی به زبان‌ های خارجی در دانشکده ادبیات و زبان‌ های خارجی دانشگاه تهران برگزار شد. در این رویداد، نمایش‌ هایی به زبان‌ های مختلف اجرا شدند که نشان‌ دهنده تنوع فرهنگی و زبانی در عرصه تئاتر دانشجویی بود .

تئاتر تجربی از استانیسلاوسکی تا پیتر بروک

کتاب تئاتر تجربی از استانیسلاوسکی تا پیتر بروک نوشته جیمز روز-اونز، با ترجمه مصطفی اسلامیه و نشر سروش، یکی از آثار برجسته در زمینه تئاتر تجربی محسوب می‌ شود. این کتاب با تحلیل و بررسی بیش از بیست کارگردان تأثیرگذار، از جمله استانیسلاوسکی، پیتر بروک، برشت و آرتو، سیر تحول تئاتر مدرن را از اواخر قرن نوزدهم تا اوایل قرن بیستم مورد بررسی قرار می‌ دهد
در این اثر، روز-اونز به‌ تفصیل به رویکردهای مختلف در تئاتر تجربی می‌ پردازد. برای مثال، استانیسلاوسکی را به‌ عنوان بنیان‌ گذار مکتب واقع‌ گرایی معرفی می‌ کند که بر بازیگر و روان‌ شناسی شخصیت تأکید دارد. در مقابل، پیتر بروک با رویکردی مینیمالیستی و تأکید بر ارتباط مستقیم بین بازیگر و تماشاگر، به تئاتر تجربی شکل نوینی بخشیده است.
این کتاب در چاپ هفدهم خود، در 300 صفحه رقعی مصور و با قیمت 280,000 تومان منتشر شده است. علاقه‌ مندان می‌ توانند این اثر را از طریق وب‌ سایت انتشارات سروش یا فروشگاه‌ های معتبر خریداری کنند.

تئاتر تجربی جیمز روز اونز

آینده تئاتر تجربی

آینده تئاتر تجربی با توجه به تحولات فناوری، تغییرات اجتماعی و فرهنگی، و نیازهای جدید مخاطبان، در حال شکل‌ گیری است. استفاده از تکنولوژی‌ های نوین مانند واقعیت مجازی، واقعیت افزوده و تئاتر دیجیتال، امکان خلق تجربه‌ های جدید و تعاملی را برای تماشاگران فراهم می‌ آورد. همچنین تئاتر تجربی با پرداختن به موضوعات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی روز، می‌ تواند به ابزاری برای نقد و تحلیل مسائل جامعه تبدیل شود. در این راستا، همکاری میان هنرمندان، دانشگاه‌ ها و مراکز فرهنگی، می‌ تواند به توسعه و گسترش تئاتر تجربی در آینده کمک کند.

برترین آثار تئاتر تجربی

ویژگی‌ های تئاتر تجربی
تئاتر تجربی با ویژگی‌ های خاص خود شناخته می‌ شود:

جسارت در اجرا: تلاش برای شکستن مرزهای سنتی و آزمایش فرم‌ های جدید.
تمرکز بر بیان صادقانه: تلاش برای ایجاد ارتباط صمیمی و بی‌ واسطه با مخاطب.
پویا بودن: تئاتر تجربی به‌ دنبال خلق لحظات زنده و در حال حرکت است.
عدم تمرکز بر فروش و تماشاگر زیاد: هدف اصلی، پژوهش و تجربه است، نه جلب تماشاگران انبوه.
تداوم در تجربه: تئاتر تجربی به‌ دنبال خلق آثار نهایی نیست، بلکه فرآیندی پیوسته و در حال تکامل است.

تئاتر تجربی در جهان

در سطح جهانی، تئاتر تجربی به‌ عنوان یک جریان هنری معتبر شناخته می‌ شود. در فرانسه هنرمندان دادائیست و سورئالیست با استفاده از تکنیک‌ های نوین، تئاتر را به‌ سمت آوانگارد هدایت کردند. در روسیه نیز، تئاتر تجربی با استفاده از زبان‌ های نوین و طراحی‌ های غیر متعارف، به‌ عنوان ابزاری برای تبلیغات انقلابی مورد استفاده قرار گرفت.

تاریخچه تئاتر تجربی

تئاتر تجربی از اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم آغاز شد. این جنبش به‌ عنوان واکنشی به تئاتر ناتورالیستی و کلاسیک، با هدف شکستن قالب‌ های سنتی و ارائه فرم‌ های جدید، ظهور کرد. کارگردانانی چون استانیسلاوسکی، گروتفسکی، پیتر بروک و آنتوان آرتو از پیشگامان این جریان بودند. آن‌ ها با معرفی تکنیک‌ های نوین در بازیگری، طراحی صحنه و روایت داستان، تأثیر عمیقی بر تئاتر مدرن گذاشتند.

⏬مقالات پیشنهادی برای شما عزیزان⏬

 لیست رمان های معروف جهانشعر مولانا غمگينشعر عاشقانه شاملو 

مطالعه بیشتر