هنرمند ایران HonarmandIran | هنرمند ایران HonarmandIran
مجسمه سازی سنتی یکی از کهن ترین شاخه های هنر های تجسمی است که ریشه در باور ها، آیین ها، مذهب و فرهنگ ملت ها دارد. این هنر از دوران های باستانی تا قرون وسطی در جوامع مختلف حضور پر رنگی داشته و آثار آن معمولاً نمادین، آیینی و روایت گر مفاهیم عمیق انسانی و اجتماعی اند. در مجسمه سازی سنتی، هنرمند تلاش می کند با استفاده از مصالح طبیعی مانند چوب، سنگ، خاک، فلز و برنز، اشکال انسانی، حیوانی یا ترکیبی اسطوره ای را به تصویر بکشد و پیامی فرهنگی یا معنوی منتقل کند.در ایران، مجسمه سازی سنتی بیشتر در قالب نقش برجسته ها نمود یافته است؛ آثاری همچون نقوش تخت جمشید، طاق بستان و نقش رستم گویای مهارت بالای هنرمندان ایرانی در این زمینه است. برخلاف دوران پیش از اسلام که پیکر تراشی آزاد وجود داشت، در دوران اسلامی به دلیل ملاحظات شرعی، این هنر محدود شد و بیشتر به تزیینات هندسی، گل و بوته ای و خوش نویسی گرایش یافت. با این حال، روح مجسمه سازی در هنر های کاربردی و صنایع دستی سنتی باقی ماند.از دید گاه روان شناسی هنر، مجسمه های سنتی بازتابی از ناخود آگاه جمعی یک فرهنگ اند. آن ها می توانند احساساتی چون هیبت، ترس، احترام یا آرامش را در مخاطب بر انگیزند. همچنین، فرایند خلق یک مجسمه سنتی برای هنرمند، نوعی مراقبه و خود کاوی است که می‌تواند به رشد فردی و تخلیه هیجانی منجر شود. این هنر، در عین کاربردی بودن، جنبه های درمان گرانه و درونی نیز دارد.امروزه آثار مجسمه سازی سنتی، به عنوان میراث فرهنگی بشریت، در موزه های معتبر جهان مانند لوور، بریتانیا، مترو پولیتن و موزه ملی ایران نگهداری می شوند. این آثار، نه تنها نماد ذوق و مهارت هنرمندان گذشته اند، بلکه پنجره ای برای درک عمیق تر تاریخ، فرهنگ و جهان بینی انسان های دوران های پیشین به شمار می روند.با سایت هنرمند ایران همراه باشید.
تاریخچه ای کوتاه
-
بین النهرین و مصر باستان: مجسمه های مذهبی، شاهان، خدایان. مواد اصلی: سنگ، مرمر، چوب، برنز.
-
یونان باستان: تمرکز بر زیبایی شناسی بدن انسان. مثال: مجسمه های فیدیاس.
-
روم باستان: واقع گراتر و تاریخی تر، چهره پردازی دقیق تر.
-
ایران باستان (هخامنشی، ساسانی): نقش برجسته ها، مجسمه هایی در تخت جمشید، طاق بستان.
-
شرق دور (چین، هند): آیینی، فلسفی، بودایی.
-
الهام گرفته از دین، اسطوره، طبیعت و انسان.
-
استفاده از مواد طبیعی مثل خاک، سنگ، چوب، فلز، برنز، مرمر.
-
بیشتر نمادین یا روایی هستن.
-
معمولاً تکنیک ها به صورت سینه به سینه از استاد به شاگرد منتقل می شده.
-
موزه لوور (فرانسه): مجسمه های یونانی، رومی، مصری.
-
موزه بریتانیا (لندن): آثار خاور میانه، یونان، ایران باستان.
-
موزه ایران باستان (تهران): مجسمه ها و نقش برجسته های دوران هخامنشی، اشکانی، ساسانی.
-
موزه متروپولیتن (نیویورک): مجسمه هایی از تمدن های مختلف جهان.
اغلب با معماری و هنر های دیگر پیوند داشته اسلام: مجسمه سازی در دوران اسلامی به خاطر ممنوعیت شرعی، محدود شد، ولی در هنر های کاربردی و تزیینی نمود داشت.
ویژگی های مجسمه سازی سنتی
-
الهام گرفته از دین، اسطوره، طبیعت و انسان.
-
استفاده از مواد طبیعی مثل خاک، سنگ، چوب، فلز، برنز، مرمر.
-
بیشتر نمادین یا روایی هستن.
-
معمولا تکنیک ها به صورت سینه به سینه از استاد به شاگرد منتقل می شده.
-
اغلب با معماری و هنر های دیگر پیوند داشته.
برخی از هنرمندان برجسته سنتی
-
فیدیاس (یونان باستان) – مجسمه ساز معبد آکروپولیس.
-
پراکسیتلس (یونان) – استاد مجسمه سازی بدن انسان.
-
میکل‌آنژ (رنسانس، ایتالیا) – گرچه در دوره رنسانس بوده ولی الهام گرفته از مجسمه سازی سنتی.
-
اوستا های ایرانی که آثارشان در نقش برجسته های تخت جمشید، طاق بستان و نقش رستم دیده می شه، هرچند نام اکثرشون ثبت نشده
مجسمه سازی سنتی در موزه ها
امروزه این آثار در بسیاری از موزه های بزرگ جهان نگهداری می‌شن:
بررسی روان شناسی هنر در مجسمه سازی سنتی
-
-
-
از منظر روان شناسی هنر:
-
بیان ناخود آگاه جمعی: مجسمه ها بازتاب باور ها، ترس ها، آرمان های جمعی یک جامعه ان.
-
تاثیر بر روان مخاطب: مجسمه های بزرگ، با ابهت یا چهره هایی با جزئیات زیاد، حس هیبت، ترس، احترام یا آرامش منتقل می کنن.
-
روند ساخت مجسمه برای هنرمند: می‌تونه جنبه درمانی داشته باشه؛ نوعی مراقبه، رهایی از فشار های روانی، یا بیان احساسات.
-
سمبل گرایی: روان شناسان مثل یونگ باور دارن که مجسمه های سنتی مملو از آرکی تایپ ها (نماد های مشترک روان انسان ها) هستن؛ مثل قهرمان، مادر مقدس، پیر دانا
-
-
-
تفاوت مجسمه سازی سنتی بامدرن
تفاوت های مجسمه سازی سنتی و مدرن را می‌توان از جنبه های مختلفی از جمله مواد، تکنیک ها، اهداف هنری و فلسفه بررسی کرد. در اینجا به مهم ترین تفاوت ها اشاره می کنم:
1. مواد و مصالح:
-
مجسمه سازی سنتی: در هنر سنتی، معمولاً از مواد طبیعی و با دوام مانند سنگ، چوب، برنز، مرمر و فلزات استفاده می‌شده است. این مواد به دلیل ماندگاری بالا و قابلیت شکل گیری دقیق، برای مجسمه سازی های مذهبی، سیاسی و تاریخی مناسب بودند.
-
مجسمه سازی مدرن: هنرمندان مدرن مواد متنوع تری مانند بتن، پلاستیک، فولاد ضد زنگ، شیشه، سیمان، و حتی مواد بازیافتی را به کار می‌برند. این انتخاب مواد، آزادی بیشتر برای بیان مفاهیم نو آورانه و معاصر فراهم می کند.
2. تکنیک ها و روش ها:
-
مجسمه سازی سنتی: بیشتر به روش های دستی و سنتی مانند حکاکی، تراشیدن، ریخته گری و استفاده از قالب ها انجام می شده است. این تکنیک ها نیاز به مهارت های سنتی و استادانه دارند.
-
مجسمه سازی مدرن: در هنر مدرن، علاوه بر تکنیک های سنتی، از تکنولوژی های جدید مانند CAD (طراحی به کمک کامپیوتر)، چاپ سه بعدی، و مدل سازی دیجیتال استفاده می شود که امکانات بی پایانی برای طراحی و تولید آثار فراهم می آورد.
3. هدف و مفهوم:
-
مجسمه سازی سنتی: هدف عمده مجسمه سازی سنتی معمولاً بیان ارزش های فرهنگی، مذهبی یا تاریخی بوده است. این آثار بیشتر نمادین و آیینی بوده و معمولاً برای تجلیل از پادشاهان، خدایان، یا قهرمانان ساخته می شدند.
-
مجسمه سازی مدرن: هنر مدرن بیشتر به بیان فردیت، آزادی بیان، و مفاهیم اجتماعی، سیاسی و فلسفی پرداخته است. آثار مدرن می توانند بدون نیاز به نماد گرایی یا معنای دینی، صرفاً از منظر استتیک و احساسات فردی ایجاد شوند. گاهی اوقات هدف از این مجسمه ها پرسش گری یا چالش با مفاهیم سنتی است.
4. سبک و فرم:
-
مجسمه سازی سنتی: در این نوع مجسمه سازی، فرم ها و تناسب ها معمولاً مطابق با استاندارد های خاص زمان و مکان است. به ویژه در دوران های کلاسیک، تلاش برای حفظ تناسبات دقیق انسانی و واقع گرایی بسیار مورد توجه بوده است.
-
مجسمه سازی مدرن: در هنر مدرن، فرم ها می توانند آبستره و انتزاعی باشند. هنرمندان مدرن گاهی از تحریف یا شکستن فرم های طبیعی برای بیان احساسات و مفاهیم خود استفاده می کنند. به همین دلیل، مجسمه های مدرن گاهی حتی هیچ شباهتی به شکل انسانی یا طبیعی ندارند.
5. پیام و برداشت بیننده:
-
مجسمه سازی سنتی: آثار سنتی معمولاً پیامی واضح و یکپارچه دارند و هدف آنها انتقال مفاهیم مشخصی از طریق نماد گرایی و تصویر سازی است.
-
مجسمه سازی مدرن: در هنر مدرن، برداشت از آثار می تواند چند گانه و مبهم باشد. این نوع مجسمه ها ممکن است برای هر بیننده ای معنای متفاوتی داشته باشند و به طور کلی بیشتر بر تجربه فردی بیننده تأکید دارند.
6. رابطه با مخاطب:
-
مجسمه سازی سنتی: مجسمه ها اغلب در فضا های عمومی یا مذهبی قرار می گرفتند و به عنوان ابزار ارتباطی و مؤثر در جوامع مذهبی، سیاسی یا اجتماعی استفاده می شدند.
-
مجسمه سازی مدرن: آثار مدرن گاهی انتقادی یا چالش برانگیز هستند و بیشتر در گالری ها، نمایشگاه ها و فضا های هنری نمایش داده می شوند. این آثار ممکن است مخاطب را وادار به تفکر، تفسیر یا اعتراض کنند.
مراحل ساخت مجسمه سنتی
مراحل ساخت مجسمه سازی سنتی معمولاً به فرایند های دقیقی نیاز دارد که از مرحله طراحی تا تکمیل نهایی اثر پیش می رود. در اینجا مراحل کلی ساخت یک مجسمه سنتی را توضیح می‌دهم:
1. طراحی و مدل‌سازی اولیه:
-
طراحی اولیه: هنرمند ابتدا طرح کلی مجسمه را روی کاغذ یا در ذهن خود طراحی می کند. این طراحی ممکن است شامل اسکچ های اولیه و اندازه‌گیری دقیق باشد.
-
مدل سازی اولیه (مدل خاکی): در این مرحله، هنرمند ممکن است از گل، خاک رس یا سایر مواد نرم برای ایجاد یک مدل اولیه استفاده کند. این مدل به عنوان پایه‌ای برای ساخت مجسمه واقعی عمل می کند. در این مرحله، توجه به جزئیات مانند شکل بدن، صورت، حرکات و تناسبات مهم است.
2. انتخاب مواد و ساخت اسکلت داخلی:
-
انتخاب مواد: بسته به نوع مجسمه، هنرمند مواد مناسب را انتخاب می کند. این مواد می تواند سنگ، چوب، برنز، مرمر یا فلز باشد. اگر مجسمه بزرگ باشد، معمولاً از فلز یا چوب به عنوان اسکلت استفاده می شود.
-
ساخت اسکلت داخلی: برای مجسمه های بزرگ تر و محکم تر، معمولاً یک اسکلت داخلی از فولاد یا چوب ساخته می‌شود تا ساختار و استحکام مجسمه را حفظ کند. این اسکلت به هنرمند کمک می کند تا روی جزئیات و فرم سطحی تمرکز کند.
3. حکاکی یا تراشیدن:
-
در این مرحله، هنرمند به تراشیدن یا حکاکی ماده اصلی مجسمه می پردازد. اگر ماده اصلی سنگ یا مرمر باشد، از ابزار های مختلفی مانند چکش و قلم برای تراشیدن و ایجاد جزئیات استفاده می شود. این مرحله نیاز به دقت فراوان دارد تا شکل نهایی به درستی به دست آید.
-
در مجسمه هایی که از چوب ساخته می شوند، از ابزار های دستی مانند اره، مته و اسکنه استفاده می شود.
4. پرداخت نهایی و جزئیات:
-
پس از ایجاد فرم کلی مجسمه، هنرمند به مرحله پرداخت نهایی می رسد. در این مرحله، جزئیات دقیق تر مانند ویژگی های چهره، لباس، پوست و دیگر اجزای ظریف مورد توجه قرار می گیرند.
-
صیقل دادن سطح: برای مجسمه های سنگی یا فلزی، ممکن است سطح مجسمه به وسیله سنگ ساب یا فرایند صیقل دهی نرم و براق شود تا جلا و درخشندگی خاصی به آن بدهد.
5. ریخته گری (در صورت نیاز):
-
اگر مجسمه از برنز یا سایر فلزات ساخته می شود، فرآیند ریخته گری انجام می شود. ابتدا مدل اصلی مجسمه ساخته شده و سپس از آن یک قالب می گیرند. بعد از آن، فلز مذاب را در داخل قالب ریخته و مجسمه نهایی حاصل می شود.
-
این مرحله برای آثار بزرگ یا تکرار تولید مجسمه ها مورد استفاده قرار می گیرد.
6. رنگ آمیزی و تزئینات:
-
در برخی از مجسمه های سنتی، به ویژه مجسمه های چوبی یا سفالین، پس از اتمام کار، مرحله رنگ آمیزی و تزئینات انجام می شود. این کار می تواند شامل رنگ کردن چهره ها، لباس ها و جزئیات دیگر باشد.
-
در مجسمه های برنزی یا فلزی، ممکن است از پوشش های خاص برای محافظت از سطح یا ایجاد اثرات رنگی استفاده شود.
7. نصب و نمایش:
-
پس از تکمیل مجسمه، این اثر آماده نصب یا نمایش در مکان های مشخص مانند معابد، موزه ها، یا فضا های عمومی می شود.
-
در برخی از موارد، مجسمه های سنتی به ویژه آن هایی که در معابد یا فضا های مذهبی ساخته می شوند، ممکن است با مراسم خاصی نصب شوند.
سوالات متداول درمورد مجسمه سازی سنتی
1. مجسمه سازی سنتی به چه نوع آثاری گفته می شود؟
به آثاری گفته می شود که با روش ها و مصالح سنتی مانند چوب، سنگ، گل، برنز یا فلزات دیگر ساخته شده اند و بیشتر جنبه آیینی، مذهبی یا اسطوره ای دارند. این آثار معمولاً ریشه در فرهنگ و سنت های تاریخی یک ملت دارند.
2. مهم ترین ویژگی‌های مجسمه سازی سنتی چیست؟
-
استفاده از مواد طبیعی و دستی
-
پیوند با فرهنگ، مذهب و اسطوره ها
-
نماد گرایی و معنا گرایی
-
انتقال تکنیک ها از استاد به شاگرد
-
تأکید بر جزئیات و فرم های انسانی یا حیوانی
3. مجسمه سازی سنتی در ایران چگونه بوده است؟
در ایران باستان، مجسمه سازی بیشتر در قالب نقش برجسته ها دیده می شود (مانند تخت جمشید و طاق بستان). این هنر با دین، قدرت سیاسی و اسطوره ها پیوند داشته و هنرمندان به صورت ناشناس فعالیت می کردند.
4.چرا در دوره اسلامی، مجسمه سازی محدود شد؟
به‌دلیل نگاه شرعی به تصویر سازی چهره و ساخت مجسمه های انسانی یا حیوانی، که ممکن بود با اصول توحیدی در تضاد دیده شود، مجسمه سازی کمتر شد و بیشتر هنرهایی چون خوش نویسی، کاشی کاری و تزیینات هندسی رونق گرفتند.
5. آیا مجسمه سازی سنتی فقط تزئینی بوده؟
خیر، بسیاری از مجسمه های سنتی کاربرد آیینی، عبادی، یا حتی سیاسی داشته‌اند. مثلاً مجسمه های خدایان، پادشاهان، یا قهرمانان اسطوره ای برای تقویت جایگاه اجتماعی و روحی ساخته می شدند.
6. نقش روان شناسی در درک مجسمه های سنتی چیست؟
مجسمه ها نماد هایی از ناخود آگاه جمعی و فرهنگی هستند. آنها می توانند احساسات انسانی مانند awe (هیبت)، احترام، ترس یا آرامش را برانگیزند. همین طور ساخت آن ها برای هنرمند نوعی ابراز درونی و حتی روان درمانی است.
7. آثار مجسمه سازی سنتی در کدام موزه ها نگهداری می‌شوند؟
در موزه هایی مانند لوور، بریتانیا، مترو پولیتن نیویورک، و موزه ملی ایران، بسیاری از آثار ارزشمند مجسمه سازی سنتی از تمدن های گوناگون جهان نگهداری و نمایش داده می شوند.
