مجسمه‌سازی، که در زبان انگلیسی به “Sculpture” معروف است، نوعی هنر است که در آن مواد سخت یا نرم به اشیای هنری سه‌بعدی تبدیل می‌شوند. در این مقاله از وب‌سایت هنرمند ایران، با موضوع مجسمه سازی مدرن همراه شما هستیم؛ با نگاهی هنری به دنیای فرهنگ و خلاقیت، همراه ما بمانید.
مجسمه سازی چیست
آیا با مفهوم مجسمه‌سازی و جایگاه آن در دنیای هنر آشنا هستید؟ مجسمه‌سازی، که در زبان انگلیسی به “Sculpture” معروف است، نوعی هنر است که در آن مواد سخت یا نرم به اشیای هنری سه‌بعدی تبدیل می‌شوند. واژه “sculpture” از کلمه لاتین “sculpere” به معنای “بریدن”، “حک کردن” یا “حکاکی” گرفته شده است. بیشتر مجسمه‌ها ویژگی‌های مشترکی دارند که آن‌ها را به هم مرتبط می‌سازد.
تعریف مجسمه سازی
از مهم‌ترین این ویژگی‌ها، سه‌بعدی بودن مجسمه‌هاست. مجسمه‌ها می‌توانند به‌صورت اشکال مستقل وجود داشته باشند، به این معنا که به هیچ زمینه‌ای وابسته نیستند، یا می‌توانند نقش‌های برجسته‌ای باشند که بر روی یک سطح قرار دارند. به دلیل ماهیت سه‌بعدی مجسمه‌سازی، یکی دیگر از ویژگی‌های کلیدی این هنر این است که مجسمه‌سازان می‌توانند به‌طور عمیق‌تری عنصر هنری فرم را نسبت به سایر شاخه‌های هنر بررسی کنند.
تاریخچه مجسمه سازی
برای درک تاریخچه مجسمه‌سازی، باید گفت که هم واژه “مجسمه” و هم روش‌های این هنر ریشه‌ای باستانی دارند. این اصطلاح از اوایل قرن 14 به کار رفته و در طول زمان در زبان‌های مختلف اروپایی تکامل یافته است. در فرهنگ‌های باستانی در سرتاسر جهان، شواهدی از مجسمه‌سازی به عنوان یک هنر قابل مشاهده است.
در مصر باستان، صنعتگران مصری مجسمه‌های متنوعی را خلق می‌کردند، از پیکره‌های تزئینی کوچک گرفته تا آثار بزرگی مانند «نیم‌تنه نفرتیتی» که به سال‌های 1352 تا 1332 قبل از میلاد برمی‌گردد. همچنین، در چین، هزاران جنگجوی سفالی از مقبره اولین امپراتور چین، Qin Shi Huangdi، که به 221 سال قبل از میلاد تعلق دارد، محافظت می‌کنند.
مجسمه سازی مدرن
مجسمه‌سازی هنری باستانی است که ریشه در سنت‌ها دارد و وجود مجسمه‌های قدیمی از قرن‌ها پیش، گواهی بر این ادعاست. در روم باستان و مصر باستان، مجسمه‌های کوچک و بزرگی ساخته می‌شد که از نظر سیاسی و مذهبی ارزشمند بودند. همچنین در کاوش‌های باستان‌شناسی ایران، مجسمه‌هایی از دوران باستان کشف شده است.
ایرانیان از مجسمه‌ها برای تزئین و همچنین به‌عنوان نشانه‌ای از احترام و بزرگداشت برخی شخصیت‌ها استفاده می‌کردند. مجسمه‌سازی را می‌توان به‌عنوان یکی از زیرشاخه‌های صنایع دستی در نظر گرفت، اما امروزه بیشتر به‌عنوان یک شاخه هنری مستقل شناخته می‌شود.
مجسمه سازی مدرن در قرن بیستم
در حال حاضر و در قرن بیست و یکم، مجسمه‌سازی دیگر جنبه مذهبی ندارد و تقریباً در هیچ مکانی به عنوان نماد تقدس مورد استفاده قرار نمی‌گیرد. با این حال، هنوز مجسمه‌های کوچک و تزئینی زیادی ساخته و به فروش می‌رسند. همچنین، ساخت مجسمه‌های بزرگ‌تر و نصب آن‌ها در میادین عمومی نیز در این قرن ادامه دارد و بسیاری از میادین اصلی شهرها با مجسمه‌های تاریخی و شخصیت‌های مشهور تزئین شده‌اند.
آنچه در قرن بیستم به شکلی نوین ظهور کرده، مجسمه‌سازی مدرن است که با سبک و سیاقی تازه همراه است و پیش از این رواج نداشته است. پیشرفت سریع تکنولوژی و دانش بشری، ایده‌های جدیدی را در ذهن‌ها ایجاد کرده که در تمام جنبه‌های زندگی قابل مشاهده است. به‌ویژه، خلاقانه‌ترین تجلیات ذهن بشر را می‌توان در مجسمه‌سازی مدرن مشاهده کرد. ایجاد فرم‌های ابتکاری با استفاده از مواد جدید و ابزارهای متفاوت، انقلابی در این حوزه به وجود آورده است.
ویژگی های مجسمه سازی مدرن در قرن بیستم
در شیوه‌های نوین مجسمه‌سازی، برخلاف قرون گذشته، تمرکز از اندام‌های انسانی به خلاقیت‌های ذهنی منتقل شده است. آرزوها، هیجانات، احساسات و رویاها به عرصه مجسمه‌سازی راه یافته و آثار ذهنی بیشتری به نمایش گذاشته شده‌اند. دیگر سنگ و چوب تنها مواد اولیه مجسمه‌سازی نیستند و از انواع مختلف مواد می‌توان در این هنر استفاده کرد.
مجسمه سازی مدرن در قرن بیستم ویژگی ها
پلاستیک، فولاد، تکه‌های شکسته اتومبیل، ضایعات، کروم، خمیرهای کاغذی و بسیاری از مواد دیگر به‌طور مستقل یا به‌صورت ترکیبی در مجسمه‌سازی مدرن به کار می‌روند. در قرن بیستم، تراشیدن، حکاکی و کنده‌کاری جای خود را به فضاسازی با اشیا داده است. تا پیش از این سال‌ها، هنرمندان مجسمه‌ساز عمدتاً از سبک‌های کلاسیک با تغییرات جزئی استفاده می‌کردند. به‌راستی می‌توان گفت که در 200 سال گذشته، مجسمه‌سازی تغییرات چندانی نداشته است، اما در قرن بیستم، این هنر به تمامی شیوه‌های مرسوم پایان داد.
هنرمندان مجسمه سازی مدرن
از هنرمندان مجسمه ساز به سبک مدرن می توان از ویلهم لهمبراک (Wilhelm Lehmbruck) نام برد. وی در کارهای خود از مجسمه هایی لاغر و با فرم دست و پاهای بلند استفاده می کند که الهام گرفته از هنر مردم بدوی افریقایی است.
در نقطه مقابل می توان از گاستون لاشز (Gaston Lachaise) نام برد که مجسمه هایی چاق و تقریبا گرد را به صورت هنرمندانه ای ایجاد می کند. این نوع مجسمه سازی الهام رفته شده از عهد باستان است.و مجسمه سازی با شکل گرد و چاق نمادی از زنانگی درآن دوران محسوب می شده است.
سبک هنری بومی روم باستان و سبک بومی افریقایی دست به دست هم داده و منجر به ساخت مجسمه هایی چوبین به سبک شرقی شدند. که در آثار کنستانتیت برانکوسی (Constantin Brancusi) مجسمه سازی رومی به خوبی دیده می شود.
پدر مجسمه سازی مدرن ایران
آگوست رودن به عنوان پدر مجسمه سازی مدرن شناخته شده است. او در مجسمه سازی ایده های جدیدی ارائه کرد که سبب شد مجسمه سازی مدرن جایگزین مجسمه سازی کلاسیک پیشین شود.
رودن و مجسمه های برنزی
رودن عمدتا به ساخت مجسمه های برنزی بصورت مدرن می پرداخت. و در آثار خود از اشکال ناتمام و بافت های خشن و همچنین از ظاهر ناتمام نقاشی های امپرسیونیست استفاده می کرد.
هنرهای مجسمه سازی مدرن
جنبش مجسمه سازی مدرن شامل :هنر نو، کوبیسم، انتزاعی هندسی، سوپرماتیسم، سازه، دادائیسم، سورئالیسم، فوتوریسم، اکسپرسیونیسم انتزاعی، پاپ آرت، مینیمالیسم و هنر مفهومی است.
مجسمه سازی مدرن و پابلو پیکاسو
درقرن بیستم پابلو پیکاسو با استفاده از نوآوری کوبیست، انقلابی در هنر مجسمه سازی پدید آورد. این فرد با استفاده از مواد اولیه و اشیای از مد افتاده یک مجسمه خلاقانه سه بعدی ایجاد کرد.
مجسمه سازی انتزاعی
سپس در سال های بعدی کنستانتین برانکوشی راه را برای مجسمه سازی انتزاعی هموار ساخت. از سال 1950 به بعد با گرایش مجسمه سازی به روند مدرن شامل مجسمه های انتزاعی و فیگوراتیو سبب شد مجسمه سازی به سبک سنتی کنار گذاشته شود.
مجسمه مدرن پابلو پیکاسو
پیکاسو یک مجسمه بزرگ به طول 15 متر طراحی کرد که این مجسمه بزرگ در شیکاگو قرار دارد و به سبب این مجسمه به او لقب پیکاسو شیکاگو داده شد. او این مجسمه مدرن را با شوق و علاقه بسیار به گونه ای طراحی کرد که اصلا مشخص نبود این مجسمه نشانگر چه چیزی است.
نماد شهر شیکاگو اثر پابلو پیکاسو
این مجسمه مدرن بسیار زیبا به شکل کاملا انتزاعی ساخته شده بود و شبیه یک پرنده، یک اسب و یا یک زن بود. این مجسمه مدرن و انتزاعی به عنوان یکی از نمادهای بارز شهر شیکاگو است که در سال 1967 از آن پرده برداری شد. در اواخر سال 1960 مجسمه سازان انتزاعی و مدرن از روش های مختلف و مواد جدید در خلق آثار خود استفاده کردند.
مجسمه مدرن و رونق آن
استفاده از تصاویر سورئالیستی، انتزاع انسان، ترکیب منابع جدید انرژی و مواد نوین، به همراه سطوح متنوع، باعث شکل‌گیری و رونق مجسمه‌سازی شد.
ساخت مجسمه مدرن و هنری مور
در قرن بیست و یکم، هنری مور به خلق مجسمه‌های مدرن و زیبا با فرم‌های مختلف انسانی پرداخت. آثار او شامل مجسمه‌هایی در حالت‌های نشسته، ایستاده و دیگر وضعیت‌ها بود. او در طراحی مجسمه‌هایش از سوراخ‌ها و فضاهای توخالی بهره گرفت.
پیشرفت مجسمه سازی مدرن
مجسمه‌سازی مدرن همزمان با نقاشی مدرن توسعه یافت. نخستین دوره این نوع مجسمه‌سازی بین سال‌های 1850 تا 1900 شکل گرفت. در این دوره، تلاش بر این بود که به جای ساخت مجسمه‌های مسطح گذشته، از انعکاس نور برای خلق مجسمه‌های انتزاعی و مدرن‌تر بهره گرفته شود.
مجسمه سازی سنتی و مدرن
لازم به ذکر است که با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در مجسمه‌سازی مدرن در سال‌های اخیر، مجسمه‌سازی سنتی همچنان جایگاه خود را حفظ کرده است. این نوع مجسمه‌سازی، به ویژه در بسیاری از ساختمان‌ها و فضاهای عمومی شهرها، به کار گرفته می‌شود و همچنان طرفداران زیادی دارد.
کتاب تاریخ مجسمه سازی مدرن
کتاب “تاریخ مجسمه‌سازی مدرن” تألیف هربرت رید و ترجمه پروین آقایی است که توسط انتشارات فخراکیا منتشر شده است. این اثر به تحلیل روند تحول مجسمه‌سازی مدرن می‌پردازد.
این کتاب به طور خاص به موضوعات زیر می‌پردازد:
تاریخچه مجسمه‌سازی مدرن:
کتاب سیر تحول مجسمه‌سازی مدرن از اواخر قرن نوزدهم تا اواسط قرن بیستم را بررسی می‌کند.
هنرمندان برجسته:
به معرفی و بررسی آثار و اندیشه‌های هنرمندان تأثیرگذار در این دوره می‌پردازد.
مکاتب و جنبش‌های هنری:
به بررسی مکاتب و جنبش‌های مختلف هنری که در مجسمه‌سازی مدرن نقش داشتند، می‌پردازد.
مبانی نظری:
به بررسی مبانی نظری و فلسفی که مجسمه‌سازی مدرن را شکل دادند، می‌پردازد.
ویژگی های مجسمه مدرن
یکی از ویژگی های مجسمه مدرن، تعامل با فضاست. بسیاری از این آثار برای دیدن از زوایای مختلف طراحی شده اند و بیننده دعوت می شود تا با حرکت در اطراف آن، تجربه ای متفاوت از هر زاویه داشته باشد. گاهی مجسمه مدرن حتی به محیط اطراف خود واکنش نشان می دهد و بخشی از آن می شود، مانند مجسمه های شهری که بخشی از بافت زندگی روز مره‌اند.
یکی از ویژگی های بارز مجسمه سازی مدرن، آزادی در انتخاب مواد است. برخلاف گذشته که اغلب از سنگ، چوب یا برنز استفاده می شد، هنرمندان مدرن به سراغ متریال هایی مانند فلزات صنعتی، پلاستیک، شیشه، بتن، و حتی مواد بازیافتی رفتند. این انتخاب ها نه تنها از نظر زیبایی شناختی جذاب بودند، بلکه گاهی به عنوان بیانیه ای اجتماعی یا فرهنگی نیز عمل می کردند.
مجسمه مدرن ویژگی ها
از نظر فرم و ساختار، مجسمه مدرن اغلب به سمت انتزاع (آبستره) و مفهومی شدن (کانسپچوال) گرایش پیدا کرده است. این آثار لزوماً نمایانگر شکل های آشنا نیستند و گاه بیننده را به چالش می کشند تا خود به تفسیر اثر بپردازد. به عنوان مثال، آثار “هنری مور” با حفره های عمیق و حجم های نرم و پویای خود، احساساتی درونی و تجربیاتی انسانی را منتقل می کنند، در حالی که آثار “الکساندر کالدر” با استفاده از حرکت و تعادل، نوعی پویایی در فضا خلق می کنند.
در نهایت، مجسمه سازی مدرن بیش از هر چیز تلاشی است برای شکستن مرز ها—مرز بین هنر و زندگی، بین شکل و مفهوم، و بین هنرمند و بیننده. این سبک، فضایی باز برای تجربه، تفسیر و تعامل فراهم می کند، جایی که هر اثر می تواند معانی گوناگونی برای افراد مختلف داشته باشد.
ابزارها و متریال در مجسمه‌سازی
مجسمه سازان از مواد متنوعی بهره می گیرند: سنگ مرمر، چوب، فلز، برنز، گچ، سفال، شیشه، و حتی مواد مصنوعی مانند رزین و پلاستیک. انتخاب متریال معمولاً با نوع بیان، سبک هنری و مکان نمایش اثر مرتبط است. تکنیک های رایج در مجسمه سازی شامل تراش، قالب گیری، چکش کاری، مونتاژ، و اخیراً پرینت سه بعدی است.
سبک های مجسمه سازی
مجسمه سازی بسته به زمان و فرهنگ های مختلف، سبک های گوناگونی به خود گرفته است. از رئالیسم در آثار کلاسیک گرفته تا انتزاع در مجسمه های مدرن و مفهومی، هر سبک تلاش می کند دنیای درون یا بیرون را به شکلی ملموس و گاه ذهنی به تصویر بکشد. در دوران معاصر، مرز میان مجسمه سازی و سایر هنر ها مانند معماری، چیدمان (Installation) و هنر مفهومی کم رنگ تر شده است.
مجسمه سازی در زندگی امروز
امروزه مجسمه سازی فقط در موزه ها و گالری ها محدود نمی شود. از فضا های عمومی و شهری گرفته تا محیط های دیجیتال، مجسمه ها بخشی از تجربه روزمره ما شده‌اند. آن ها نه تنها به زیبا سازی محیط کمک می کنند، بلکه گاه پیام هایی اجتماعی، فرهنگی یا حتی سیاسی در خود دارند.
ابزار و مواد در مجسمه سازی
مجسمه ساز بسته به سبک و هدف خود از متریال های مختلفی استفاده می کند. مواد سنتی شامل سنگ (مثل مرمر)، چوب، فلز و سفال هستند. اما در دوران مدرن و معاصر، استفاده از بتن، شیشه، پلاستیک، مواد باز یافتی و حتی نور و صدا هم رایج شده است. ابزار ها نیز از چکش و قلم گرفته تا پرینتر سه بعدی گسترده‌اند.
سبک های مختلف مجسمه سازی
مجسمه سازی به سبک های مختلفی تقسیم می شود. درگذشته بیشتر آثار واقع گرا بودند و به باز نمایی دقیق از بدن انسان، حیوانات یا الهه ها می پرداختند. اما امروزه سبک هایی مانند انتزاعی (آبستره)، مفهومی، مینیمال، سورئال و چیدمان (Installation) بسیار رایج اند. هر سبک تلاش دارد پیامی خاص را به گونه ای منحصر به فرد منتقل کند.
مجسمه سازی در جامعه
مجسمه ها تنها آثار هنری نیستند، بلکه حاملان پیام های فرهنگی، تاریخی و اجتماعی اند. در فضا های عمومی مثل میدان ها، پارک ها و خیابان ها، مجسمه ها بخشی از حافظه ی جمعی مردم اند. آن ها می توانند الهام بخش، اعتراض آمیز، نمادین یا صرفاً زیبا شناختی باشند. مجسمه سازی امروز، پلی میان هنر، معماری، طراحی شهری و حتی تکنولوژی ایجاد کرده است.
مجسمه‌سازی مدرن از نگاه روان‌شناسی
مجسمه سازی مدرن، برخلاف سبک های کلاسیک که بیشتر بر بازنمایی دقیق واقعیت تمرکز داشتند، بستری ست برای بیان درونیات ذهنی، احساسات شخصی و تجربه های عاطفی هنرمند. از دید روان شناسی، این هنر راهی برای فرافکنی (projection) یا بیرون ریزی آن چیزی ست که در ناخود آگاه هنرمند می گذرد.
۱. ابزار بیان ناخود آگاه
بر اساس نظریات روان شناسانی مثل کارل یونگ، فرم ها و اشکال انتزاعی در هنر مدرن می توانند نمادهایی از ناخود آگاه جمعی یا فردی باشند. مثلاً یک مجسمه پیچ خورده یا تکه تکه ممکن است بیانگر درهم ریختگی ذهنی، ترس، امید یا حتی تجربه های درمان نشده‌ی گذشته باشد.
۲. تجربه ی فردی بیننده
در مجسمه سازی مدرن، معمولاً تفسیر مشخص و ثابتی وجود ندارد. هر بیننده ممکن است احساسی متفاوت از یک مجسمه دریافت کند. از نگاه روان شناختی، این پدیده به مکانیسمی به نام بازتاب درونی (internal reflection) مربوط می شود؛ یعنی انسان آن چه را که درون خودش می گذرد، در اثر هنری می بیند.
۳. درمانگری از راه هنر (آرت‌تراپی)
مجسمه سازی، به ویژه در فرم مدرن آن، در بسیاری از روش های هنر درمانی (Art Therapy) استفاده می شود. کار با مواد، خلق فرم های شخصی و لمس فیزیکی عناصر، می تواند به رهایی از اضطراب، پردازش غم یا افزایش اعتماد به نفس کمک کند. در این فرآیند، نتیجه ی نهایی به‌اندازه‌ی خودِ تجربه ی خلق مهم نیست.
۴. مجسمه به عنوان «آینه‌ی ذهن»
فرم های گاه نا معمول، بی قرینه، شکننده یا حتی نا تمام در مجسمه های مدرن، بازتابی از شرایط روانی هنرمند یا جامعه‌ای ست که در آن زندگی می‌کند. از این نظر، مجسمه سازی مدرن می تواند آینه ای برای مطالعه روان انسان در عصر معاصر باشد؛ پر از تضاد، هیجان، بحران و امید.
سوالات متداول درباره مجسمه سازی مدرن
1. مجسمه مدرن چیست؟
مجسمه مدرن به آثاری گفته می شود که از اواخر قرن نوزدهم به بعد خلق شده اند و با سبک های سنتی تفاوت دارند. در این آثار، هنرمند به جای باز نمایی واقع گرایانه، به بیان مفاهیم، احساسات یا ایده های انتزاعی می پردازد و از متریال های جدید و ترکیب های غیر معمول استفاده می‌کند.
2. تفاوت مجسمه مدرن با مجسمه کلاسیک در چیست؟
مجسمه کلاسیک معمولاً واقع گرا، دقیق و جزئی نگر است و بیشتر از سنگ یا برنز ساخته می شود. در مقابل، مجسمه مدرن ممکن است انتزاعی یا مفهومی باشد، از مواد صنعتی یا باز یافتی ساخته شود و بر مفهوم و احساس تمرکز داشته باشد، نه فقط بر زیبایی ظاهری.
3. چه موادی در ساخت مجسمه های مدرن استفاده می شود؟
مواد مورد استفاده در مجسمه مدرن بسیار متنوع هستند؛ از فلز، چوب، شیشه، بتن، پلاستیک، فایبر گلاس، تا حتی اشیاء دور ریختنی یا نور و صدا. محدودیتی برای متریال وجود ندارد و خلاقیت حرف اول را می‌زند.
مجسمه مدرن، نوعی هنر سه بعدی است که از اصول و سبک های سنتی فاصله گرفته و بر خلاقیت، ایده پردازی و فرم های نو تأکید دارد. این سبک معمولاً از قرن بیستم به بعد شکل گرفت، زمانی که هنرمندان به جای باز سازی دقیق طبیعت یا بدن انسان، به سمت بیان احساسات، مفاهیم ذهنی و ترکیب های غیر واقع گرایانه رفتند.
ویژگی های مهم مجسمه مدرن شامل موارد زیر است:
استفاده از مواد متنوع (فلز، شیشه، چوب، پلاستیک، بتن و حتی زباله)
تمرکز بر ایده و مفهوم به جای صرفاً زیبایی ظاهری
فرم های انتزاعی و خلاقانه که گاهی بیننده را به تفکر یا تفسیر شخصی وادار می‌کند
حضور در فضا های شهری و عمومی، نه فقط موزه ها و گالری ها
مجسمه مدرن، پلی ست بین هنر، معماری، طراحی صنعتی و حتی فناوری. این هنر ما را دعوت می کند که با چشمانی تازه به فضا، فرم و معنا نگاه کنیم.
4. آیا برای درک مجسمه مدرن باید تخصص هنری داشت؟
نه الزاماً. مجسمه مدرن گاهی چالشی به نظر می‌رسد چون از نماد ها یا فرم‌های غیر واقع گرایانه استفاده می‌کند، اما هدف آن برانگیختن احساس، اندیشه یا واکنش در مخاطب است. هر کسی می تواند برداشتی شخصی از آن داشته باشد و این یکی از زیبایی های هنر مدرن است.
5. هنرمندان معروف در زمینه مجسمه مدرن چه کسانی هستند؟
برخی از هنرمندان برجسته در این حوزه عبارت اند از:
هنری مور (Henry Moore): مشهور به فرم های انتزاعی با الهام از بدن انسان
الکساندر کالدر (Alexander Calder): خالق مجسمه های متحرک یا “موبایل”
باربارا هپ‌ورث (Barbara Hepworth): پیشرو در فرم های ارگانیک و سوراخ دار
لویی نِولسون (Louise Nevelson): معروف به آثار چوبی ترکیبی و مونتاژ های حجمی
6. آیا مجسمه مدرن فقط در موزه ها قابل مشاهده است؟
خیر، بسیاری از مجسمه های مدرن در فضا های عمومی مثل پارک ها، میدان ها، دانشگاه ها و ساختمان ها نصب شده اند. این آثار بخشی از زندگی روزمره ما هستند و می‌توانند بدون نیاز به بازدید از موزه، تجربه شوند.
هنرمند ایران | هنرمند ایران HonarmandIran
